"The making of " de nieuwe ambtsketen voor Leiden.

geschreven door Ben van Helden. september 2008.

In maart 2008 ontdekte ik een stukje op internet waarin beschreven stond dat dhr. Lenferink zijn ambtsketen niet zo snel meer kon vinden. Omdat de examengroep van de academie voor edelsmeden Ben van Helden een expositie aan het organiseren was in Leiden is dit voorval tijdens de lessen besproken. Door de grote drukte die gepaard gaat met het organiseren, deelnemen aan een expositie en een zwaar lesprogramma was de reactie nogal lauw. Toen uiteindelijk toch iedereen overtuigd was van het mogelijkheden die deze gebeurtenis boden, besloten we als groep om de stad Leiden het voorstel te doen om een nieuw ambtsketen te vervaardigen. Verder werd besloten de ambtsketen een integraal onderdeel te laten worden van het eindexamen van de Academie voor Edelsmeden. Een delegatie van de deelnemers ging vervolgens naar Leiden met een goed gevulde informatiemap met voorbeelden, modellen en suggesties hoe we het gingen aanpakken. Na overleg met de gemeente werd besloten een paar proefexemplaren te maken van de schakels. Na goedkeuring werd begonnen met de productie. De definitieve ontwerpen van de twee verschillende schakels waren half juli klaar. Toen werd de productie op gang gezet. Er werd thuis gewerkt door een aantal van de deelnemers en dat leverde resultaten op. In verband met de vakantie en de continuïteit van de productie werd besloten die productie en samenstelling in het atelier van Ben van Helden in Zeist te verrichten zodat de deelnemers en Ben daar rustig konden werken zonder gestoord te worden. Het werk vorderde gestaag en eind augustus begonnen de contouren van een imposant ambtsketen te voorschijn te komen. De uiteindelijk samenstelling en afwerking werd afgerond door Ben en Jack. Na een fotosessie werden er nog wat aanpassingen gemaakt. zes september lag het eindresultaat dan eindelijk in zijn koffertje voor vervoer naar de galerie.

Leiden uit zijn lijden
Zoals door de Gemeente Leiden naar buiten is gebracht gaan wij, een groep kersverse edelsmeden van de Academie voor Edelsmeden van Ben van Helden uit Zeist, de nieuwe ambtsketen voor de burgemeester van Leiden ontwerpen en vervaardigen. Inmiddels zijn wij al geruime tijd bezig met het ontwerpen van de ambtsketen en deze zijn inmiddels besproken met de Burgemeester van Leiden. Nu de verschillende ontwerpen zijn goedgekeurd gaan wij in de zomermaanden hard aan de slag om de keten te maken. Leiden, als gemeente, biedt met haar rijke geschiedenis voor ons voldoende inspiratie voor het vervaardigen van een nieuw traditioneel, maar ook eigentijds ambtsketen voor burgemeester Lenferink. Het is voor de eerste lichting van de Academie voor Edelsmeden, bestaande uit 9 studenten, een project dat zij oppakken als gezamenlijk afstudeerproject. De edelsmeden hebben in 2 jaar de verschillende aspecten van het ambacht eigen gemaakt en zijn nu in staat de ambtketen te maken onder supervisie van Ben van Helden. Het uiteindelijke resultaat is te zien op de eindexpositie van de studenten, die dit zien als kroon op 2 jaar hard werken, in de maanden september en oktober in Galerie Zone te Leiden. Op 7 september wordt de expositie geopend en de ambtsketen onthuld. Na de expositie wordt de nieuwe keten overhandigd aan de burgemeester en kan die officieel in gebruik worden genomen.

De ambtsketen is gemaakt door:
Yvette Asselman,
Jack Borninkhof,
Edith Schwärzer-Bruins,
Marianne Hoelen-Lem,
Sana López Abellán,
Anna van der Meer-Langendam,
Joki van de Poel,
Monique Povel
onder supervisie en medewerking van Ben van Helden

Gelukkig voor de groep had ik al eens meegewerkt en ervaring opgedaan met een aantal andere ambtsketens zodat de kennis over de belangrijkste zaken "in huis" was. Om weer helemaal op de hoogte te zijn werd er een boekje gevonden (Ambtsketens van burgemeesters in Nederland van Drs.B.ter Molen-Den Outer) Daarin stond de belangrijkste informatie over de eisen die gesteld worden aan een keten. Na grondige bestudering van de huidige ketens werd er een keuze gemaakt als inspiratiebron voor de ontwerpen. Natuurlijk niet namaken maar "de geest" van een keten gebruiken om zelf wat te bedenken. De keuze viel op een fantastisch keten, die van Alkmaar. Gemaakt in 1954 door de firma Brom in Utrecht. Dat kon haast geen toeval meer zijn. Ooit, toen ik het vak leerde, werkte ik een aantal jaren samen met Anton de Kruiff. Die was jaren lang chef van werkplaats geweest bij Brom. Zo komt het nu dat de kennis en ervaring van één van de beste edelsmederijen van Nederland in Zeist terecht is gekomen en verwerkt in de keten voor Leiden.

Uitgangspunten nieuw keten:

De groep deelnemers formuleerde oa de volgende uitgangspunten.

De status van burgemeester (m/v) moest duidelijk geaccentueerd worden. ( wij noemden dat: geen lullig kettinkje).
Het moet duidelijk een Leids keten worden.
Het klassieke karakter op een moderne manier tot uitdrukking brengen.
Zoveel mogelijk de traditionele voorschriften en gebruiken toepassen.
Eigentijdse afbeeldingen en technieken gebruiken.
De kwaliteiten van de makers en opleiding benadrukken.
Technische uitgangspunten volgens de hoogste eisen.

Op internet en uit andere bronnen werd goed gekeken wat de uitgangspunten moesten worden en hoe we dat tot uitdrukking gingen brengen. Maar ook welke kant we niet op wilden gaan. We vonden op internet een voorbeeld van (ambtsketen van de Utrechtse Heuvelrug) en hoe je het beter niet moet doen. We bespraken dit uitgebreid.

Eisen

Bij het ontwerpen en de productie van een ambtsketen komt veel kijken. Het lijkt wel dat iedereen er iets over wil zeggen. De groep is uitgegaan van de wettelijk eisen die beschreven staan in het onder genoemde boek en het stukje dat op Wikipedia staat. We vinden dat we daar buitengewoon goed in geslaagd zijn. ("Ambtsketens van burgemeesters in Nederland" van Drs.B.ter Molen-Den Outer)

Eindresultaat:

Na een lang proces van ontwerpen en vervaardigen is een keten ontstaan met veel symboliek. Het geheel is gemaakt van eerste gehalte zilver, ruim 750 gram in gewicht en bestaande uit meer dan 250 losse onderdelen die aan elkaar zijn gesoldeerd.
Een uitgangspunt bij het ontwerpen van de keten is geweest dat deze een uitstraling krijgt die past bij het burgemeestersambt, een keten die “autoriteit” uitstraalt en voor iedereen duidelijk herkenbaar is.

Bij het ontwerp is vooral gelet op de rijke geschiedenis van de gemeente Leiden. De ontwerpers hebben in de keten het culturele karakter van Leiden verwerkt dat o.a. tot uitdrukking komt in de vormgeving van de zilveren schakels. Het eigentijdse karakter komt tot uitdrukking door de gebruikte technieken en materialen: zilver en polyester en door de gekozen vormgeving.
De afbeeldingen verwijzen naar een aantal gebeurtenissen en thema’s die voor de gemeente in het heden en verleden belangrijk zijn geweest, met een aantal verwijzingen naar de toekomst.

De in donkerblauw polyester gegoten voorstellingen zijn:

Een symbool dat naar de integratie verwijst, Leiden is ook bekend als 'vluchtelingenstad'.
De tulp, als symbool voor Leiden in de Bollenstreek.
Het bioscience-symbool, Leiden timmert hard aan de weg als internationaal centrum van bioscience.
Haring en wittebrood, de volkse herdenking van het Leids ontzet.
Stadsplattegrond van het centrum.
De ramskop, als symbool voor de Leidse lakennijverheid.
De godin Minerva, als symbool voor Leiden als universiteitsstad.
De Pieterskerk en de Burcht als belangrijke architectonische monumenten in Leiden

Onderaan de keten is de Rijkspenning bevestigd, waarop aan de ene zijde het klassieke Rijkswapen zichtbaar is, terwijl aan de andere zijde het Leidse gemeentewapen is te zien. Het Leidse wapen is uitgevoerd in rood polyester in combinatie met zilver. Deze penning moet bij wet aan twee kanten draagbaar zijn; de gemeentekant voor wanneer de burgemeester de gemeente representeert en de rijkskant voor wanneer hij in naam van de koningin optreedt.

Op de schakels zonder afbeeldingen is een Leids sleuteltje zichtbaar, ingebed in rood polyester. Door de hele keten loopt de Leidse rijn onder de schakels door. Op symbolische wijze is de rivier uitgebeeld zoals deze van oudsher de stadskern binnenstroomt: één brede stroom aan de ene zijde, terwijl aan de andere zijde het centrum wordt verlaten met twee kleinere stromen. De schakels zelf verbeelden in hun rondingen de burcht met de uitsparingen als symbool daarvan. Aan de ene kant wordt hiermee gerefereerd aan de Burcht als gebouw, maar ook verwijst het naar het belegeringsverleden van Leiden en de weerstand die de stad heeft geboden tegen de vijand. De niet afgesloten rondingen om de schakel en de open ruimtes symboliseren wat ook het open karakter van de stad waardoor wetenschap en cultuur zich altijd in Leiden hebben kunnen nestelen. Bij het ontwerp is ook rekening gehouden met het draagcomfort, waarbij ook is gedacht aan vrouwelijke (loco-)burgemeesters.

Persberichten:

Burgemeester Leiden is ambtsketen kwijt Uitgegeven: 19 maart 2008 15:35

LEIDEN - Burgemeester Henri Lenferink van Leiden is zijn ambtsketen kwijt. De eerste burger van de sleutelstad heeft woensdag bij de politie aangifte van vermissing gedaan. Hij sluit diefstal niet uit.

"Ik heb hier fors buikpijn van", zei Lenferink. "Ik bewaar mijn ketting altijd achter slot en grendel. We hebben met vier man gezocht en alle meubels aan de kant geschoven, maar de keten niet gevonden." De burgemeester borg zijn ketting vorige week maandagavond op in zijn tijdelijke werkkamer op het stadhuis. Toen hij een dag later zijn ketting wilde omhangen voor de raadsvergadering, bleek die te zijn verdwenen. "Zoiets hoop je als burgemeester nooit mee te maken. Vorig jaar is een kopie van de ambtsketen gemaakt, dus ik hoef gelukkig niet zonder te zitten. Maar het originele exemplaar is mij dierbaar, die heeft sterke historische waarde." Een Leidse zilversmid heeft de verdwenen ambtsketen in april 1931 gemaakt. De gemeente weet niet wat de waarde van de ketting is. (c) ANP

Gevonden op de site van de gemeente Leiden:

De ambtsketen van de burgemeester

De oorspronkelijke burgemeestersketen uit 1853 werd bij de stadhuisbrand van 1929 dusdanig verminkt, dat die niet meer bruikbaar was. Het gemeentebestuur gaf daarom opdracht aan Anthonie Coert (1872-1939), kunstschilder en onderdirecteur (later directeur) van het Stedelijk Museum de Lakenhal, een nieuwe keten te ontwerpen. De Leidse zilversmid Matthijs Brinks vervaardigde de ambtsketen in april 1931.

De keten heeft tien schakels, steeds verbonden door drie kettinkjes. De wettelijk voorgeschreven burgemeesterspenning is als tiende schakel onderaan in de ambtsketen verwerkt. De voorzijde daarvan bevat het Leidse symbool van de twee gekruiste sleutels, aan de achterzijde is het Nederlandse wapen ("Je maintiendrai") aangebracht.

Op de drie schakels bovenaan de keten (het deel dat bij het dragen op de rug ligt) zijn steeds drie schilden naast elkaar aangebracht. Hierop worden de familiewapens en namen van de burgemeesters van na 1931 met de bijbehorende jaartallen van hun ambtsperioden gegraveerd.

Op de overige zes schakels zijn tulpen (refererend aan de bloembollencultuur) en aan de historie van de stad ontleende symbolen aangebracht:

In groen email ingelegde zilveren ram, als symbool voor de lakennijverheid.
Zilveren plaat met uitgefreesde tweekoppige adelaar van Rijnland in zwart email.
Zilveren plaat met uitgefreesde Leidse leeuw met sabel in rood email.
In blauw email ingelegde zilveren klimmende leeuw van de provincie Zuid-Holland.
Zilveren plaat met uitgefreesde Leidse sleutels in rood email.
In blauw e-mail ingelegde zilveren Minervakop als symbool voor de Leidse Universiteit.

Onderaan de Leidse ambtsketen hangt een replica van de gouden noodmunt uit 1574, met het opschrift: Haec Libertatis Ergo, dit omwille van de vrijheid. Deze wapenspreuk stamt uit de tijd van het Nederlandse verzet tegen de Spanjaarden in de zestiende eeuw. De linkerklauw van de leeuw rust op een zilveren schild met twee gekruiste, rode sleutels. In zijn rechterklauw bevindt zich een opgeheven, zilveren zwaard met gouden gevest.

Ambtsketen Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie

Een ambtsketen is een ketting, in het algemeen vervaardigd uit zilver, waarmee bepaalde hoge ambtsdragers zoals burgemeesters en rectors van een universiteit zich onderscheiden. De keten is het teken van hun ambt, en zij wordt doorgaans alleen bij officiële plechtigheden gedragen. In Nederland wordt een ambtsketen gedragen door burgemeesters en door de rector magnificus van een universiteit.

Burgemeester

De ambtsketen is ingevoerd op voordracht van Thorbecke, Minister van Binnenlandse Zaken, onder koning Willem III, omdat burgemeesters een bepaald herkenningsteken moesten dragen. De penning van de ambtsketen heeft op de achterzijde dan ook vaak nog een beeltenis van koning Willem III en op de voorzijde het gemeentewapen. De brede schakels van de keten bevatten vaak voorstellingen die met de gemeente te maken hebben. Volgens het koninklijk besluit van 16 november 1852 dient de ambtsketen er als volgt uit te zien (artikel 1): De onderscheidingstekenen, door den burgemeester te dragen, bestaan in een zilveren penning, hebbende ene middellijn van veertig strepen en vertonende aan de ene zijde het wapen des Rijks, aan de andere dat der gemeente, of, zoo de gemeente geen wapen heeft, den naam der gemeente; de penning hangende op de borst, hetzij aan ene zilveren keten, hetzij aan een oranje zijden lint; de keten of het lint op beide schouders aan den rok of het opperkleed vastgehecht.

Het besluit trad in werking op 1 januari 1853.

Sommige gemeenten hebben een tweede ambtsketen als reserve. Deze is vaak minder mooi en bestaat uit een aantal losse schakels met een penning. De burgemeester, maar ook een waarnemend burgemeester, is verplicht de ambtsketen te dragen tijdens de vergadering van de gemeenteraad en bij een ontvangst van een Commissaris van de Koningin, minister of de Koningin. Ook moet de burgemeester de ketting dragen als hij of zij zich in het openbaar vertoont in geval van brand, bij oproer, bij samenscholing of andere stoornis der openbare orde. Er zijn burgemeesters die bij elk openbaar optreden de keten dragen, maar dit is niet verplicht. Vooral bekende burgemeesters vinden het symbool soms overbodig. Men pleegt de zijde met het wapen van de gemeente zichtbaar te dragen wanneer de burgemeester de gemeente vertegenwoordigt of de raad voorzit; vertegenwoordigt de burgemeester het rijk, bijvoorbeeld bij het uitreiken van Koninklijke onderscheidingen, dan wordt het rijkswapen, of de beeltenis van Willem III, getoond.

Rector magnificus

De rector magnificus van een universiteit draagt de ambtsketen bij openbare vergaderingen, zoals de opening van het academisch jaar, de viering van de dies natalis of academische promoties. In het laatste geval wordt de rector vaak vertegenwoordigd door een andere hoogleraar (meestal de decaan van een faculteit) die bij de plechtigheid dan de ambtsketen draagt ten teken dat hij of zij op dat moment de rector en diens gezag vertegenwoordigt.

Eindresultaat

Hieronder de foto's in willekeurige volgorde van de gekozen onderwerpen. (Let op: de foto's zijn genomen tijdens de productie dus het afwerkingniveau ligt in werkelijkheid veel hoger.

	Stadsplattegrond van het centrum. Ontwerp: Marianne uitvoering: Ben		Haring en wittebrood, de volkse herdenking van het Leids ontzet. Ontwerp en uitvoering: Monique
	De Ramskop, als symbool voor de Leidse lakennijverheid. Ontwerp en uitvoering: Anna		de Burcht als belangrijke architectonische monument Ontwerp en uitvoering: Ben

	Het bioscience-symbool, Leiden timmert hard aan de weg als internationaal centrum van bioscience. Ontwerp en uitvoering: Yvette		De tulp, als symbool voor Leiden in de Bollenstreek. Ontwerp en uitvoering: Edith

	De Pieterskerk als belangrijke architectonische monument Ontwerp en Uitvoering: Jack		De godin Minerva, als symbool voor Leiden als universiteitsstad. Ontwerp: Joki Uitvoering: Ben

	Een symbool dat naar de integratie verwijst. Uitvoering en ontwerp: Sana		Rijkspenning naar klassiek ontwerp

	Stadswapen Ontwerp en uitvoering: Ben		Sleutels in de "tussenschakels" Oorspronkelijk ontwerp en idee: Jack aangevuld met ideeën en suggesties van de hele groep.

Alle rechten betreffende dit ambtsketen liggen bij de Academie voor Edelsmeden Ben van Helden. Voor meer informatie over dit project neem contact op met ben van Helden: academie@benvanhelden.nl of bel 030-2314895

Vermeld altijd bij gebruik van een foto de naam van de maker ivm copyright.

foto: Ben van Helden

foto hierboven: Erna van Pelt

7 september 2008, eindelijk,de ambtsketen is klaar en de burgemeester heeft hem om.

Naschrift 2017:
Waarde collegae. Ik begrijp dat er niet veel informatie op internet is te vinden over de productie van een ambtsketen. Wij stellen het zeer op prijs als u de informatie op deze pagina leest en er iets aan heeft. Als u er iets van gebruikt is het in ons vak gebruikelijk daar even contact over op te nemen en de copyright regels in acht te nemen.

Een technische opmerking: Op de foto's lijken de "ogen" niet gesoldeerd. Dat is later wel gebeurt natuurlijk. Dit was omdat er wat problemen waren met de tijd tussen afleveren en fotograferen.